بیماری حصبه که در تاریخ پزشکی همیشه به عنوان یکی از چالش های دیرینه بشر شناخته شده، اکنون در حال تجربه موج تازه ای از تهدید است. این بار نه به دلیل گستردگی شیوع، بلکه به خاطر ظهور سویه هایی که به سرعت در برابر دارو ها مقاوم شده اند. پیشرفت دانش میکروبی طی سال های اخیر نشان داده که جهان با یک چرخه تکاملی تازه از باکتری عامل حصبه روبه روست؛ چرخه ای که می تواند درمان پذیری این بیماری را به شدت محدود کند. پژوهش های جدید زنگ خطر را به صدا درآورده و نشان می دهد که بشر به پایان خطوط دفاعی آنتی بیوتیکی نزدیک شده است.
ظهور یک تهدید باستانی در قالبی مدرن
تصویر سنتی ما از حصبه، بیماری ای قدیمی است که با بهبود بهداشت و درمان قابل کنترل بود؛ اما جریان جهانی میکروب ها بار دیگر این تصور را تغییر داده است. سویه های جدید با مقاومت بسیار بالا در برابر دارو ها، درمان های موجود را با خطر از کار افتادن رو به رو کرده اند. این روند، که در چند سال اخیر شدت بیشتری پیدا کرده، ارتباط مستقیم با مصرف گسترده و گاه نادرست آنتی بیوتیک ها دارد. پژوهشگران معتقدند اگر این مسیر ادامه پیدا کند، حصبه دوباره می تواند به یک بحران بزرگ جهانی تبدیل شود.
- عامل بیماری، باکتری سالمونلا انتریکا سروتیپ تیفی است که در حال تکامل سریع به سمت مقاومت دارویی است.
- تنها یک آنتی بیوتیک خوراکی موثر، یعنی آزیترومایسین، در برابر بسیاری از سویه های جدید باقی مانده است.
- سویه های بسیار مقاوم (ایکس دی آر) اکنون در چندین کشور در حال گردش اند و سهم بیشتری از موارد ابتلا را تشکیل می دهند.
تحلیل ژنومی و تایید سرعت بالای گسترش سویه های مقاوم
در سال های اخیر گروه های پژوهشی با استفاده از روش های پیشرفته ژنومیک، روند تکامل باکتری عامل حصبه را به صورت دقیق تر دنبال کرده اند. این مطالعات نشان می دهد که سویه های مقاوم تنها به صورت منفرد ظاهر نشده اند، بلکه در حال کنار زدن سویه های حساس تر و تبدیل شدن به شکل غالب بیماری اند. این الگو از تکامل می تواند طی سال های آینده درمان حصبه را بیش از پیش محدود کند، مگر اینکه اقدامات جهانی پیشگیرانه به سرعت اجرا شود.
نمونه های بررسی شده در مطالعات منطقه ای جنوب آسیا نشان می دهد که انتقال این سویه ها محدود به یک کشور نیست و طی چند سال از مرز ها عبور کرده اند. تکامل مقاومت دارویی معمولا از ترکیب استفاده گسترده از آنتی بیوتیک ها، شرایط مراقبتی ناکافی، و انتقال انسانی ناشی می شود. کشور هایی با تراکم جمعیتی بالا یا دسترسی کم تر به زیرساخت های درمانی، بستر مناسب تری برای شکل گیری این جهش ها دارند.
- در یک پژوهش گسترده در سال ۲۰۲۲، ژنوم ۳۴۸۹ سویه از چهار کشور جنوب آسیا بررسی شد.
- نتیجه این بررسی ها نشان داد سویه های مقاوم با سرعتی چشمگیر در حال کنار زدن انواع غیر مقاوم هستند.
- جهش های ایجاد کننده مقاومت نسبت به آزیترومایسین نیز در حال افزایش بوده است.
ابرمیکروب حصبه و آغاز گسترش جهانی
گزارش ها نشان می دهد که این ابرمیکروب نخستین بار در سال ۲۰۱۶ در پاکستان شناسایی شد و به سرعت به شکل غالب بیماری در این کشور تبدیل گشت. اما نقطه نگران کننده اینجاست که محدود به مرز های پاکستان نماند. شبکه انتقال جهانی بیماری ها باعث شده است که سویه های مقاوم به نقاط مختلف جهان برسند، از مناطق کم برخوردار تا کشور های پیشرفته.
یکی از عوامل مهم در گسترش جهانی این سویه، سفر های بین المللی و جابجایی انسان ها است. کشور های جنوب آسیا سالانه میلیون ها مسافر ورودی و خروجی دارند و همین موضوع، زمینه انتقال سریع این میکروب را فراهم کرده است. مقاومت دارویی در باکتری ها معمولا به سرعت گسترش پیدا می کند، زیرا مزیت تکاملی آنها در برابر انواع حساس، بسیار بیشتر است.
- تا کنون نزدیک به ۲۰۰ مورد انتشار بین المللی از این سویه ها گزارش شده است.
- این انتشار شامل آسیا، آفریقا، اروپا و حتی کشور های آمریکای شمالی بوده است.
- سویه ایکس دی آر اکنون یکی از مهم ترین نگرانی های سازمان های بین المللی سلامت است.
فروپاشی آخرین خط دفاعی درمانی
در حال حاضر تنها داروی خوراکی موثر برای بسیاری از بیماران آزیترومایسین است، اما گزارش ها نشان می دهد این دارو نیز در خطر مقاومت گسترده قرار گرفته است. اگر سویه های مقاوم به این دارو گسترش یابند، درمان بیماران به گزینه های تزریقی محدود خواهد شد و مدیریت بیماری سخت تر و پر هزینه تر می شود.
پیش از این، دارو هایی همچون آمپی سیلین، کلرامفنیکل و فلوئوروکینولون ها گزینه های اصلی درمان بودند اما مقاومت گسترده، قدرت آنها را از بین برده است. این الگو مشابه روندی است که در بیماری های دیگر نیز دیده می شود، مانند سل مقاوم به دارو. کارشناسان معتقدند که بازگشت به دوران پیشا آنتی بیوتیکی، یک خطر واقعی است نه یک هشدار اغراق آمیز.
- آزیترومایسین آخرین داروی موثر خوراکی در برابر سویه های جدید است.
- جهش های مرتبط با مقاومت نسبت به این دارو در حال گسترش اند.
- ترکیب شدن این جهش ها با مقاومت های قبلی می تواند درمان حصبه را تقریبا ناممکن کند.
افزایش موارد سالانه و ضرورت واکسیناسیون
هر سال بیش از ۱۳ میلیون نفر در جهان به تب حصبه مبتلا می شوند. این بیماری در صورت درمان نشدن می تواند تا ۲۰ درصد مرگبار باشد. دولت ها و سازمان های بین المللی سلامت اکنون به سمت استفاده گسترده تر از واکسن های حصبه حرکت کرده اند، زیرا واکسیناسیون یکی از موثر ترین روش ها برای جلوگیری از گسترش سویه های مقاوم است.
واکسن های کنژوگه حصبه، ایمنی طولانی مدت تری ایجاد می کنند و برای کودکان نیز قابل استفاده اند. پاکستان نخستین کشوری بود که واکسیناسیون روتین حصبه را اجرا کرد و نتایج آن نشان دهنده کاهش چشمگیر موارد شدید بوده است. سازمان بهداشت جهانی نیز تلاش می کند دسترسی کشور های کم درآمد را به واکسن افزایش دهد، اما همچنان فاصله قابل توجهی میان نیاز جهانی و عرضه موجود وجود دارد.
- چهار واکسن کنژوگه حصبه تا سال ۲۰۲۵ تایید صلاحیت شده اند.
- دسترسی جهانی به واکسن هنوز محدود است و نیاز به سرمایه گذاری بیشتر دارد.
- کشور هایی با خطر بالا باید واکسیناسیون عمومی یا هدفمند را با سرعت بیشتری اجرا کنند.
نتیجه گیری
حصبه دیگر تنها یک بیماری قدیمی نیست؛ اکنون بخشی از یک چالش مدرن جهانی است که به نام مقاومت آنتی بیوتیکی شناخته می شود. سویه های جدید در حال گسترش اند و گزینه های درمانی به سرعت در حال کاهش. جهان در نقطه ای قرار دارد که باید میان اقدام سریع یا مواجهه با یک بحران بزرگ انتخاب کند.
واکسیناسیون، توسعه دارو های جدید و مدیریت درست مصرف آنتی بیوتیک ها، سه ابزار اصلی برای جلوگیری از یک فاجعه جهانی هستند. جریان تکامل میکروبی متوقف نمی شود، اما سرعت واکنش ما می تواند تعیین کند آینده درمان این بیماری چگونه رقم بخورد.
بدون نظر! اولین نفر باشید