راز علمی سفید شدن مو فاش شد؛ احتمال معکوس کردن این روند با فعال‌ سازی سلول‌ های بنیادی

سفید شدن مو، یکی از بارزترین نشانه‌های پیری است و تقریباً تمام انسان‌ها در طول عمر خود آن را تجربه می‌کنند. اما چرا این اتفاق رخ می‌دهد و آیا می‌توان جلوی آن را گرفت؟ پاسخ این پرسش‌ها تا همین اواخر در هاله‌ای از ابهام بود، تا اینکه گروهی از دانشمندان با کشف سازوکار مولکولی سفید شدن مو، دریچه‌ای تازه به سوی درمان احتمالی آن گشودند.

پژوهشگران دانشگاه نیویورک با استفاده از مدل‌های حیوانی و داده‌های مولکولی جدید نشان داده‌اند که سفید شدن مو نتیجه‌ی «گیر افتادن سلول‌های بنیادی رنگدانه» در فولیکول مو است. این سلول‌ها که نقش اصلی را در تولید رنگ مو دارند، در اثر گذر زمان و تغییرات تکرارشونده در چرخه رشد مو، توانایی حرکت و بازسازی خود را از دست می‌دهند.

سلول‌ های بنیادی رنگدانه؛ بازیگران اصلی رنگ مو

پیش از این تصور می‌شد که از بین رفتن رنگ مو صرفاً نتیجه‌ی کاهش تولید ملانین، یعنی رنگدانه طبیعی بدن است. اما یافته‌های تازه نشان می‌دهد که داستان از این پیچیده‌تر است. در عمق فولیکول مو، سلول‌هایی وجود دارند به نام «سلول‌های بنیادی ملانوسیت» که مسئول تولید سلول‌های رنگ‌ساز هستند. این سلول‌ها در حالت طبیعی میان دو بخش فولیکول، یعنی «جوانه مو» و «برجستگی»، در رفت و آمد دائمی‌اند.

این جابه‌جایی برای حفظ سلامت و عملکرد سلول‌ها حیاتی است، زیرا هر بار که مو وارد مرحله جدید رشد می‌شود، سلول‌های بنیادی باید از حالت غیرفعال به حالت فعال تغییر کنند تا رنگ تازه‌ای به تارهای جدید ببخشند. وقتی این چرخه طبیعی مختل شود، سلول‌ها در جای خود «قفل» می‌شوند و دیگر نمی‌توانند رنگ تولید کنند.

چرا مو سفید می‌ شود؟

در چرخه طبیعی رشد مو، سلول‌های بنیادی ابتدا در «جوانه مو» فعال می‌شوند و سپس برای استراحت و بازسازی به «برجستگی» بازمی‌گردند. اما با افزایش سن و تکرار این چرخه، تعدادی از سلول‌ها دیگر توان بازگشت به موقعیت اولیه را ندارند. این یعنی سلول‌ها در بخش برجستگی گیر می‌افتند و دیگر قادر به دریافت پیام‌های لازم برای ساخت رنگدانه نیستند.

در نتیجه، موی تازه‌ای که از فولیکول بیرون می‌آید، دیگر ملانین ندارد و به رنگ سفید یا خاکستری دیده می‌شود. این همان پدیده‌ای است که ما آن را به عنوان «سفیدی مو» می‌شناسیم. دانشمندان معتقدند اگر بتوان مکانیزمی یافت که این سلول‌های «گیر کرده» را دوباره به حرکت وادارد، می‌توان از سفید شدن مو جلوگیری کرد یا حتی آن را معکوس نمود.

آیا درمان سفیدی مو ممکن است؟

تحقیقات تازه، نقطه امیدی برای درمان یا دست‌کم کاهش روند سفید شدن مو ایجاد کرده است. دانشمندان اکنون می‌دانند که ریشه مشکل نه در از بین رفتن رنگدانه، بلکه در ناتوانی سلول‌های بنیادی از حرکت در محیط فولیکول است. در نتیجه، راهکارهای درمانی آینده ممکن است شامل داروها یا روش‌های ژنتیکی باشند که توانایی جابه‌جایی دوباره این سلول‌ها را فعال کنند.

به عنوان مثال، پژوهش‌های اخیر در حوزه‌ی سلول‌درمانی و ژن‌درمانی نشان داده‌اند که می‌توان با دستکاری مسیرهای پیام‌رسان سلولی، عملکرد برخی سلول‌های پیر را بازیابی کرد. این رویکرد شاید در آینده برای احیای سلول‌های رنگدانه مو نیز کاربرد داشته باشد.

نقش استرس در سفید شدن مو

سال‌هاست که گفته می‌شود استرس باعث سفید شدن مو می‌شود. اما علم نشان می‌دهد واقعیت کمی پیچیده‌تر است. پژوهشگران دانشگاه هاروارد در یک مطالعه‌ی مکمل گزارش کرده‌اند که استرس به خودی خود رنگ مو را از بین نمی‌برد، بلکه روند چرخه‌ی رشد مو را تسریع می‌کند.

وقتی چرخه‌ی رشد مو سریع‌تر تکرار شود، فولیکول‌ها زودتر پیر می‌شوند و احتمال «گیر افتادن سلول‌های بنیادی» بیشتر می‌شود. این یعنی استرس نه به‌صورت مستقیم، بلکه از راه تسریع پیری فولیکول‌ها، به سفید شدن مو کمک می‌کند.

جالب آنکه در مدل‌های حیوانی مشاهده شده است که کاهش استرس یا تنظیم سیستم عصبی می‌تواند تا حدی روند سفید شدن را کندتر کند، هرچند شواهد کافی برای برگشت کامل رنگ مو در انسان هنوز وجود ندارد.

یافته‌ های جدید و مسیر آینده پژوهش

نتایج این تحقیق که در نشریه‌ی معتبر Nature منتشر شده، یکی از دقیق‌ترین توصیف‌ها از رفتار سلول‌های بنیادی رنگدانه را ارائه می‌دهد. این پژوهش نه تنها دلیل زیستی سفید شدن مو را توضیح می‌دهد، بلکه چشم‌اندازی برای روش‌های جوان‌سازی مو و پوست نیز ایجاد کرده است.

برخی دانشمندان پیشنهاد کرده‌اند که در آینده می‌توان از فناوری‌های نانویی برای هدایت سلول‌های بنیادی درون فولیکول‌ها استفاده کرد. این روش شاید بتواند مسیرهای از دست‌رفته را بازسازی کرده و حرکت سلول‌ها را دوباره ممکن کند.

نتیجه‌ گیری

سفید شدن مو دیگر صرفاً یک نشانه اجتناب‌ناپذیر از پیری در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه می‌تواند پیامد اختلالی قابل اصلاح در سیستم سلولی باشد. علم امروز به ما نشان داده که پیری نه یک حکم قطعی، بلکه فرآیندی زیستی است که می‌توان در آن مداخله کرد.

اگرچه هنوز درمان قطعی برای بازگرداندن رنگ طبیعی مو وجود ندارد، اما درک عمیق‌تر از رفتار سلول‌های بنیادی، امید تازه‌ای برای آینده به وجود آورده است. شاید روزی برسد که موهای سفید نه نشانه‌ی گذر عمر، بلکه یادگاری از دوران پیش از یک درمان انقلابی باشند.