تروما یا آسیب روانی، تجربه‌ای است که می‌تواند اثرات عمیقی بر ذهن و روان ما بگذارد. بسیاری از افراد پس از وقوع یک حادثه ناگوار، ممکن است با مشاوره و درمان، از نظر روانی بهبود یابند. اما پرسش مهمی که در سال‌های اخیر توجه دانشمندان را به خود جلب کرده، این است که آیا بدن نیز همچون ذهن، تروما را به یاد دارد؟ و اگر پاسخ مثبت است، این یادآوری چگونه خود را در عملکردهای زیستی بدن نشان می‌دهد؟
پژوهش‌های جدید در حوزه نوروساینس و پزشکی روان‌تنی، نشان می‌دهد که اثرات تروما تنها به ذهن محدود نمی‌شود، بلکه بدن نیز می‌تواند برای مدت‌های طولانی این آسیب‌ها را در قالب تغییراتی فیزیولوژیکی حفظ کند. در این مقاله، به یافته‌های علمی تازه‌ای می‌پردازیم که نشان می‌دهند چگونه بدن می‌تواند حتی پس از بهبود روانی، همچنان بار تروما را با خود حمل کند.
اثرات تروما بر سه سیستم کلیدی بدن
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که تجربه آسیب‌های روانی شدید، می‌تواند سه سیستم زیستی اصلی را تحت تاثیر قرار دهد: سیستم عصبی خودکار، سیستم ایمنی و سیستم غدد درون‌ریز. این تغییرات ممکن است به‌صورت مزمن و بلندمدت باقی بمانند، حتی زمانی که علائم روانیِ قابل مشاهده کاهش یافته‌اند.
۱. تغییر در سیستم عصبی خودکار
سیستم عصبی خودکار، مسئول واکنش‌های غیرارادی بدن مانند ضربان قلب و تنفس است. در افراد دچار تروما، این سیستم ممکن است بیش‌فعال شود و واکنش‌های شدیدتری به استرس نشان دهد.
- افزایش ضربان قلب در موقعیت‌های خنثی یا کم‌تنش
- دشواری در بازگشت بدن به حالت آرامش پس از تحریک
- واکنش‌پذیری بیش از حد نسبت به صدا یا لمس ناگهانی
۲. تاثیرات التهابی در سیستم ایمنی
سیستم ایمنی بدن می‌تواند نسبت به تروما واکنش‌های التهابی طولانی‌مدت نشان دهد. بررسی‌های جدید نشان داده‌اند که سطح برخی نشانگرهای التهابی مانند اینترلوکین ۱-بتا (IL-1β) در بازماندگان حوادث تروماتیک بالاتر از حد طبیعی است.
- افزایش سطح سایتوکاین‌های التهابی
- ارتباط بین التهاب مزمن و بروز بیماری‌های قلبی، خودایمنی یا افسردگی
- اختلال در تعادل عملکرد سلول‌های T
۳. تغییرات در عملکرد غدد درون ریز
تروما می‌تواند به اختلال در ترشح هورمون‌هایی مانند کورتیزول منجر شود. کورتیزول هورمون اصلی استرس در بدن است و ترشح بیش از حد یا کم آن می‌تواند بر خلق و خو، خواب و عملکرد ایمنی تاثیر بگذارد.
- کاهش سطح کورتیزول صبحگاهی در برخی بازماندگان
- اختلال در ریتم شبانه‌روزی ترشح هورمون‌ها
- افزایش احتمال ابتلا به اختلالات متابولیکی
بررسی موردی: بازماندگان بمب گذاری اوکلاهما
در مطالعه‌ای تازه که روی بازماندگان حمله تروریستی سال ۱۹۹۵ در شهر اوکلاهما انجام شده است، پژوهشگران با ارزیابی ۶۰ نفر از این افراد و مقایسه آن‌ها با گروه کنترل، به بررسی عمیق اثرات تروما بر نشانگرهای زیستی پرداختند.
- سطح کورتیزول صبحگاهی در بازماندگان به‌طور معناداری پایین‌تر از گروه کنترل بود
- IL-1β به میزان قابل توجهی بالاتر، و IL-2R پایین‌تر اندازه‌گیری شد
- فشار خون دیاستولیک در حالت استراحت افزایش یافته بود
- با وجود نمرات پایین PTSD و افسردگی، بازماندگان سلامت جسمی پایین‌تری را گزارش کردند
بدن، حافظی فراتر از ذهن
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که واکنش‌های بدن به استرس می‌تواند حتی در غیاب علائم بالینی روانی، ادامه پیدا کند. به عبارتی، ذهن ممکن است تروما را فراموش کرده باشد، اما بدن همچنان آن را به‌خاطر دارد.
- پاسخ‌های زیستی به تروما می‌توانند مزمن و زیرسطحی باشند
- عملکرد طبیعی بدن ممکن است برای همیشه دستخوش تغییر شود
- سلامت جسمی افراد ممکن است بدون وجود بیماری مشخص، افت پیدا کند
تروما چگونه بدن را برای همیشه تغییر می دهد؟
براساس یافته‌های دکتر ریچل زتل، یکی از پژوهشگران اصلی این مطالعه، بدن ممکن است پس از یک تروما هرگز به وضعیت زیستی پیشین خود بازنگردد. این تاثیرات در سطح فیزیکی سلول‌ها، شبکه عصبی، و حتی تنظیم هورمونی قابل مشاهده است.
- تغییرات در مسیرهای نورونی مرتبط با پاسخ به خطر
- فعالیت بیش از حد محور HPA (هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال)
- اختلال در تنظیم تعادل بین سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک
پیامدهای سلامت در بلندمدت
با توجه به اینکه برخی از شاخص‌های مورد بررسی در این مطالعات با بروز بیماری‌های مزمن مرتبط هستند، این سوال مطرح می‌شود که آیا بازماندگان تروما در آینده در معرض خطرات جدی‌تری قرار دارند؟
- احتمال افزایش بیماری‌های قلبی، خودایمنی یا سندرم خستگی مزمن
- افزایش شیوع مشکلات گوارشی، هورمونی یا دردهای مزمن
- نیاز به پیگیری مداوم سلامت جسمی، حتی در صورت سلامت روانی
نتیجه گیری
مطالعه بر روی اثرات بلندمدت تروما نشان می‌دهد که تجربه‌های تلخ و آسیب‌زا، تنها در ذهن ثبت نمی‌شوند بلکه در بدن نیز حک می‌شوند. سیستم‌های زیستی بدن به‌گونه‌ای تحت تاثیر قرار می‌گیرند که ممکن است برای سال‌ها یا حتی تا پایان عمر باقی بماند. این یافته‌ها نه‌تنها در درک بهتر ما از تروما مؤثر هستند، بلکه در طراحی روش‌های درمانی جامع که سلامت روان و جسم را همزمان در نظر بگیرند، بسیار کلیدی‌اند.
بنابراین، رسیدگی به سلامت جسمی افراد آسیب‌دیده، حتی در صورت عدم وجود علائم روانی حاد، ضرورتی انکارناپذیر است. بدن نیز، همانند ذهن، نیازمند ترمیم و التیام پس از تجربه‌های دردناک زندگی است.
بدون نظر! اولین نفر باشید