فعالیت شبانه در شبکه های اجتماعی و تأثیر آن بر سلامت روان کاربران

در دنیای امروز، شبکه های اجتماعی به بخش جدایی ناپذیر از زندگی انسان تبدیل شده اند. از ارتباط با دوستان گرفته تا دریافت اخبار و حتی ابراز احساسات، همه در این فضا اتفاق می افتد. اما زمان استفاده از این شبکه ها می تواند نقشی مهم در سلامت روان داشته باشد. پژوهش جدیدی از دانشگاه بریستول نشان می دهد افرادی که در ساعات پایانی شب در شبکه های اجتماعی فعال هستند، بیشتر از سایرین نشانه های افسردگی و اضطراب را تجربه می کنند.

ارتباط بین زمان فعالیت در شبکه های اجتماعی و وضعیت روانی

پژوهشگران در این مطالعه، داده های مربوط به فعالیت کاربران شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) را در بازه زمانی پانزده ساله بررسی کردند. هدف آن بود که مشخص شود آیا زمان انتشار پست ها می تواند نشانه ای از وضعیت روانی کاربران باشد یا نه. نتایج اولیه نشان داد کاربرانی که بیشتر در بازه زمانی بین ساعت 11 شب تا 5 صبح پست منتشر می کنند، سلامت روان ضعیف تری دارند و بیشتر دچار بی خوابی، اضطراب و خلق پایین می شوند.

محققان بر این باورند که فعالیت در ساعات پایانی شب، علاوه بر به تعویق انداختن زمان خواب، سطح هوشیاری ذهنی را نیز افزایش می دهد. تعامل اجتماعی آنلاین، به خصوص در محیط های پرتنش مانند شبکه های سیاسی یا خبری، باعث تحریک ذهن و ترشح هورمون های استرس زا می شود. در نتیجه، مغز نمی تواند به راحتی وارد فاز استراحت و خواب عمیق شود.

چگونه فعالیت شبانه می تواند چرخه خواب را مختل کند

بدن انسان بر اساس چرخه ای طبیعی به نام «ریتم شبانه روزی» یا «ساعت زیستی» کار می کند. این ساعت در هماهنگی با نور محیط تنظیم می شود. استفاده از تلفن همراه و قرار گرفتن در معرض نور آبی صفحه نمایش، در ساعات شب باعث مهار تولید هورمون ملاتونین می شود. ملاتونین ماده ای حیاتی برای خواب عمیق و باکیفیت است.

وقتی تولید این هورمون مختل شود، فرد نه تنها دیرتر به خواب می رود، بلکه خواب او سطحی تر و کوتاه تر می شود. تحقیقات متعدد در سال های اخیر نشان داده اند که خواب ناکافی رابطه مستقیمی با کاهش سلامت روان دارد. بی خوابی مداوم احتمال ابتلا به افسردگی، اضطراب و زودرنجی را افزایش می دهد. بنابراین، استفاده از شبکه های اجتماعی در نیمه شب می تواند زنجیره ای از اثرات منفی بر ذهن و بدن ایجاد کند.

نتایج تحقیق و تحلیل علمی داده ها

در این تحقیق، حدود سیصد و ده کاربر فعال در شبکه اجتماعی ایکس بررسی شدند. پژوهشگران بیش از هجده هزار پست و بازنشر آنان را که بین سال های 2008 تا 2023 منتشر شده بود، تحلیل کردند. این بازه زمانی طولانی به محققان اجازه داد تا تغییرات رفتاری و الگوهای خواب کاربران را با دقت بیشتری بررسی کنند.

نتایج نشان داد که سطح سلامت روانی افرادی که بیشتر در طول شب پست می گذارند، به طور میانگین دو درصد پایین تر از افرادی است که فعالیت روزانه دارند. هرچند این عدد در نگاه اول کوچک به نظر می رسد، اما در مقیاس جمعیتی می تواند بسیار معنادار باشد. همچنین، ارتباطی بین پست گذاری شبانه و افزایش علائم افسردگی و اضطراب مشاهده شد، گرچه شدت این ارتباط در همه شرکت کنندگان یکسان نبود.

پژوهشگران هشدار داده اند که استفاده مداوم از شبکه های اجتماعی در ساعات پایانی شب ممکن است نشانه ای از مشکلات عمیق تر روانی نیز باشد. افراد مضطرب یا دارای بی خوابی معمولاً برای فرار از افکار منفی، به مرور شبکه های اجتماعی پناه می برند و همین رفتار، چرخه اضطراب و بی خوابی را تشدید می کند.

چگونه می توان از اثرات منفی شبکه های اجتماعی در شب پیشگیری کرد

با وجود این یافته ها، کارشناسان تأکید دارند که راه حل، حذف کامل شبکه های اجتماعی نیست، بلکه استفاده آگاهانه و زمان بندی شده از آن هاست. کاهش استفاده از تلفن همراه در ساعات پایانی شب، تنظیم نور صفحه نمایش، فعال کردن حالت شب (Night Mode) و جایگزینی فعالیت های آرام بخش مانند مطالعه یا مدیتیشن، می تواند به حفظ سلامت روان کمک کند.

همچنین، متخصصان توصیه می کنند افراد حداقل یک ساعت پیش از خواب از دستگاه های دیجیتال فاصله بگیرند تا بدن فرصت تنظیم مجدد ریتم خواب را پیدا کند. آموزش آگاهی دیجیتال در مدارس و محیط های کاری نیز می تواند به ارتقای سلامت روانی کاربران در جامعه کمک کند.

نتیجه گیری

تحقیقات اخیر بار دیگر نشان می دهد که ارتباط میان ذهن انسان و فناوری پیچیده تر از آن است که تصور می شود. استفاده شبانه از شبکه های اجتماعی ممکن است سرگرم کننده یا حتی آرامش بخش به نظر برسد، اما در واقع می تواند سلامت روان را به خطر اندازد.

دانشمندان در مقاله منتشر شده در نشریه «Scientific Reports» تأکید کرده اند که خواب کافی و منظم، یکی از مهم ترین عوامل محافظت از سلامت روان است. در نتیجه، تنظیم زمان استفاده از شبکه های اجتماعی و مراقبت از بهداشت خواب، نه تنها کیفیت زندگی فردی را افزایش می دهد، بلکه به تعادل روانی جامعه نیز کمک می کند.