برای سال‌ها چاقی تنها با عددی روی ترازو یا شاخص توده بدنی (BMI) تعریف می‌شد. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهند که چاقی بسیار پیچیده‌تر از یک عدد ساده است. بر اساس یافته‌های اخیر، دست‌کم ۱۱ نوع متفاوت از چاقی زیستی (اندوتایپ) شناسایی شده‌اند که هر یک علت، مسیر بیولوژیکی و خطرات بهداشتی خاص خود را دارند. این موضوع می‌تواند شیوه درمان و پیشگیری از چاقی را به‌طور کامل دگرگون کند. در ادامه این مطلب، به بررسی این ۱۱ نوع چاقی و اهمیت شناخت تفاوت آن‌ها می‌پردازیم.
چاقی دیگر فقط یک «بیماری وزنی» نیست
بر اساس مطالعات جهانی، چاقی نه تنها یک بیماری پیچیده و چندوجهی است، بلکه خود به مجموعه‌ای از انواع مختلف تقسیم می‌شود که ریشه‌های زیستی متمایز دارند.
- مطالعه‌ای بزرگ با تحلیل ژنتیک بیش از دو میلیون نفر در کشورهای مختلف از جمله آمریکا، بریتانیا، فنلاند، ژاپن و مکزیک انجام شد.
- محققان با بررسی ساختار دی‌ان‌ای این افراد، بیش از ۷۴۰ ناحیه ژنتیکی مؤثر در شکل و اندازه بدن شناسایی کردند.
- از این تعداد، ۸۶ ناحیه ژنی برای نخستین بار کشف شدند.
- این تحقیق تأیید کرد که چاقی یک وضعیت چندژنی (Polygenic) است، نه ناشی از یک ژن خاص.
چگونه ژن ها نوع چاقی را مشخص می کنند؟
با استفاده از تحلیل‌های پیشرفته ژنتیکی، پژوهشگران موفق شدند امتیازهایی به نام «امتیاز چندژنی تقسیم‌بندی‌شده» بسازند که نشان می‌دهد کدام مکانیسم زیستی باعث چاقی در یک فرد خاص می‌شود.
- این امتیازها با بررسی اثرات کوچک صدها ژن مختلف، پروفایل ژنتیکی فرد برای چاقی را ترسیم می‌کنند.
- هر پروفایل نشان می‌دهد که افزایش وزن فرد تحت تأثیر کدام فرآیندهای بدن اتفاق افتاده است: مغز، چربی، انسولین، ایمنی یا متابولیسم.
- بنابراین، دو فرد با BMI یکسان ممکن است علت‌های کاملاً متفاوتی برای چاقی خود داشته باشند.
معرفی ۱۱ نوع زیستی متفاوت از چاقی
در این مطالعه، ۱۱ نوع متمایز از چاقی با منشاء زیستی شناسایی شدند. هرکدام از این انواع، مکانیسم خاصی در بدن را هدف قرار می‌دهند که منجر به افزایش وزن می‌شود.
- چاقی ناشی از اختلال در اشتها و کنترل مغز: کاهش یا افزایش سیگنال‌های سیری.
- چاقی مرتبط با پاسخ انسولینی: حساسیت پایین به انسولین و اختلال در تنظیم قند خون.
- چاقی احشایی (چربی اطراف اندام‌ها): تجمع چربی در نواحی شکم و اندام‌های داخلی.
- چاقی زیرپوستی: تجمع چربی در زیر پوست، عمدتا در ران و باسن.
- چاقی مرتبط با کبد چرب: چربی مازاد ذخیره‌شده در کبد به‌عنوان یک اندام متابولیک.
- چاقی با ریشه ایمنی: اختلال در عملکرد سیستم ایمنی در تنظیم ذخیره انرژی.
- چاقی همراه با ناهماهنگی هورمونی: مشکلات محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-غده فوق کلیه.
- چاقی ناشی از تنظیم ناکارآمد انرژی: عدم تعادل در مصرف و ذخیره انرژی.
- چاقی با ناهنجاری در لیپیدها: مشکل در سوخت‌وساز چربی و کلسترول.
- چاقی مرتبط با عملکرد عضلات: اختلال در متابولیسم عضلانی یا کم‌تحرکی ژنتیکی.
- چاقی با ریشه نورواندوکرین: مشکل در ارسال پیام‌های شیمیایی از مغز به اندام‌ها.
چرا شناخت نوع چاقی مهم است؟
هر نوع چاقی نه تنها از نظر مکانیزم متفاوت است، بلکه عوارض جانبی، پیامدهای متابولیکی و نحوه پاسخ به درمان نیز در آن‌ها فرق دارد.
- برخی اندوتایپ‌ها بیشتر در معرض دیابت نوع ۲ یا بیماری قلبی هستند.
- چاقی‌های مبتنی بر اختلال مغزی، معمولاً به تغییر سبک زندگی کمتر پاسخ می‌دهند و نیاز به دارو دارند.
- نوعی از چاقی ممکن است با رژیم غذایی به‌خوبی کنترل شود، در حالی که دیگری نیاز به درمان هورمونی یا ژنتیکی دارد.
- شناخت دقیق نوع چاقی، امکان طراحی برنامه تغذیه و درمان اختصاصی برای هر فرد را فراهم می‌کند.
آیا شاخص توده بدنی (BMI) دیگر معیار دقیقی نیست؟
BMI سال‌ها ابزار ساده‌ای برای ارزیابی چاقی بوده، اما با پیچیده‌تر شدن درک ما از بدن انسان، مشخص شده که این شاخص به تنهایی نمی‌تواند نمایانگر دقیق خطرات سلامتی باشد.
- دو فرد با BMI یکسان، ممکن است توزیع چربی متفاوتی داشته باشند.
- برخی افراد با BMI بالا، از نظر متابولیکی سالم هستند، در حالی که برخی دیگر با BMI متوسط، در معرض خطر بیماری‌های متابولیکی قرار دارند.
- اندازه‌گیری ترکیب بدن، ذخایر چربی، عملکرد انسولین و مارکرهای ژنتیکی اکنون اهمیت بیشتری دارند.
نتیجه گیری
مطالعات اخیر نشان می‌دهد که چاقی یک بیماری یکنواخت و ساده نیست. بلکه مجموعه‌ای از زیرگونه‌های زیستی متنوع دارد که هر یک نیازمند درمان، رژیم و سبک زندگی متفاوتی هستند. با پیشرفت دانش ژنتیک و تحلیل‌های شخصی‌سازی‌شده، می‌توان به درمان‌هایی دست یافت که نه‌تنها علائم را کاهش می‌دهند، بلکه علت اصلی چاقی را هدف قرار می‌دهند. آینده درمان چاقی، نه در یک برنامه لاغری مشترک، بلکه در نسخه‌برداری دقیق بر اساس ژنتیک، متابولیسم و سبک زندگی فرد خواهد بود.
بدون نظر! اولین نفر باشید