آنافیلاکسی (Anaphylaxis) یک واکنش آلرژیک بسیار شدید و تهدیدکننده زندگی است که می‌تواند در عرض چند دقیقه پس از مواجهه با یک آلرژن ایجاد شود. این وضعیت نیازمند اقدام فوری پزشکی است، چرا که در صورت عدم درمان سریع می‌تواند منجر به شوک، ایست قلبی یا حتی مرگ شود. شناخت علائم، دلایل، راه‌های تشخیص و روش‌های درمان آنافیلاکسی برای تمام افراد، به‌ویژه کسانی که سابقه آلرژی دارند، بسیار ضروری است.
آنافیلاکسی چیست؟
آنافیلاکسی نوعی واکنش آلرژیک سیستمیک است که کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این واکنش در اثر ترشح ناگهانی و گسترده هیستامین و سایر مواد شیمیایی از سلول‌های ایمنی بدن رخ می‌دهد که به‌طور طبیعی برای دفاع در برابر عوامل خارجی طراحی شده‌اند. اما در آنافیلاکسی، این پاسخ دفاعی بیش از حد و خطرناک می‌شود.
در این حالت، عروق گشاد شده و فشار خون به‌شدت افت می‌کند، راه‌های تنفسی تنگ یا مسدود می‌شوند، و ممکن است فرد دچار کهیر، تورم، تنگی نفس، یا حتی بیهوشی شود. برخلاف آلرژی‌های معمولی که محدود به یک بخش بدن هستند، آنافیلاکسی تمام سیستم‌های بدن را درگیر می‌کند.
علل آنافیلاکسی
بروز آنافیلاکسی معمولا ناشی از تماس یا مصرف یک آلرژن خاص است. شایع‌ترین عوامل محرک آنافیلاکسی در میان افراد مختلف متفاوت هستند، اما برخی از محرک‌ها بسیار رایج‌اند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
غذاها
- بادام‌زمینی، گردو، فندق
- شیر گاو
- تخم‌مرغ
- غذاهای دریایی (ماهی و صدف)
- سویا و گندم
داروها
- آنتی‌بیوتیک‌ها (مانند پنی‌سیلین)
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و آسپیرین
- داروهای شیمی‌درمانی یا بیهوشی
نیش حشرات
- زنبور عسل
- زنبور سرخ
- مورچه‌های قرمز مهاجم
لاتکس
- دستکش‌های پزشکی
- بادکنک‌ها و برخی وسایل پزشکی
عوامل غیرمعمول تر
- ورزش شدید بلافاصله پس از خوردن برخی غذاها
- دمای بسیار سرد یا گرم
- واکنش‌های ایدیوپاتیک (علت نامشخص)
علائم آنافیلاکسی
علائم آنافیلاکسی ممکن است در عرض چند ثانیه تا چند دقیقه پس از تماس با آلرژن ظاهر شوند. این علائم معمولاً به‌سرعت پیشرفت کرده و زندگی فرد را به‌خطر می‌اندازند. شناخت سریع این نشانه‌ها برای نجات جان فرد بسیار حیاتی است.
علائم پوستی
- کهیر یا جوش‌های خارش‌دار
- تورم لب‌ها، زبان، صورت یا گلو
- قرمزی یا رنگ‌پریدگی پوست
علائم تنفسی
- تنگی نفس یا خس‌خس سینه
- احساس گرفتگی گلو یا ناتوانی در بلع
- سرفه یا صدای غیرطبیعی هنگام تنفس
علائم قلبی عروقی
- افت شدید فشار خون
- افزایش یا کاهش غیرطبیعی ضربان قلب
- سرگیجه یا بیهوشی
علائم گوارشی
- تهوع و استفراغ
- دل‌درد یا اسهال
علائم روانی و عمومی
- احساس اضطراب یا مرگ قریب‌الوقوع
- گیجی یا ناتوانی در تمرکز
تشخیص آنافیلاکسی
تشخیص آنافیلاکسی بیشتر بر اساس علائم بالینی و شرح‌حال بیمار انجام می‌شود. سرعت تشخیص برای شروع درمان فوری بسیار مهم است. با این حال، برخی آزمایش‌ها می‌توانند به تأیید تشخیص یا بررسی علت کمک کنند.
شرح حال کامل بیمار
- بررسی زمان شروع علائم پس از تماس با آلرژن
- بررسی سابقه آلرژی، آسم یا سابقه خانوادگی
معاینه فیزیکی
- بررسی علائم پوستی، تنفسی و همودینامیک (فشار خون و ضربان قلب)
آزمایش های تشخیصی
- اندازه‌گیری سطح تریپتاز خون (تا ۳ ساعت پس از حمله)
- تست‌های آلرژی (تست پوستی یا آزمایش IgE خاص)
افتراق با بیماری های مشابه
- شوک سپتیک، سنکوپ و حمله قلبی ممکن است علائمی مشابه داشته باشند که نیاز به بررسی افتراقی دارند.
درمان آنافیلاکسی
درمان آنافیلاکسی باید بلافاصله و حتی پیش از رسیدن به مرکز درمانی آغاز شود. اپی‌نفرین (آدرنالین) داروی اصلی و نجات‌بخش این بیماری است. تأخیر در مصرف آن می‌تواند مرگ‌آور باشد.
اپی نفرین (آدرنالین)
- تزریق عضلانی فوری (معمولاً در قسمت خارجی ران)
- تکرار دوز در صورت عدم پاسخ کامل ظرف ۵ تا ۱۵ دقیقه
- اکسیژن درمانی: در بیماران با مشکلات تنفسی یا افت اشباع اکسیژن
- مایعات وریدی: برای درمان افت فشار خون
- آنتی‌هیستامین‌ها: برای کاهش علائم پوستی و کمک به آرام‌سازی پاسخ ایمنی
- کورتیکواستروئیدها: برای جلوگیری از عود مجدد علائم (معمولاً در ساعات آینده)
نظارت بیمارستانی
- بیمار باید حداقل ۴ تا ۶ ساعت پس از حمله تحت نظر باشد
- در موارد شدید، بستری در بخش مراقبت‌های ویژه الزامی است
اقدامات پیشگیرانه
با اینکه آنافیلاکسی قابل‌درمان است، پیشگیری همیشه بهترین راهکار است. شناسایی و اجتناب از عوامل تحریک‌کننده برای افراد در معرض خطر بسیار اهمیت دارد.
- حمل خودکار اپی‌نفرین
- برای تمام بیماران با سابقه آنافیلاکسی ضروری است
- آموزش به بیمار و اطرافیان درباره نحوه استفاده
- آگاهی از برچسب‌های غذایی و دارویی و بررسی دقیق مواد تشکیل‌دهنده پیش از مصرف
- داشتن برنامه مدیریت آنافیلاکسی
- استفاده از دستبند هشدار پزشکی
- آموزش عمومی و افزایش آگاهی در مدارس، محیط‌های کاری و خانواده‌ها
نتیجه گیری
آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک شدید، ناگهانی و بالقوه کشنده است که نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد. با شناخت علائم هشداردهنده، آشنایی با دلایل شایع و رعایت اقدامات پیشگیرانه، می‌توان خطر این بیماری را به حداقل رساند. افرادی که در معرض خطر هستند باید همیشه اپی‌نفرین به همراه داشته باشند و اطرافیان خود را نیز برای شرایط اضطراری آموزش دهند. همواره به یاد داشته باشید که در مواجهه با آنافیلاکسی، هر ثانیه حیاتی است.
بدون نظر! اولین نفر باشید