یکی از دردناک ترین جنبه های آلزایمر لحظه ای است که فرد دیگر نمی تواند چهره کسانی را که دوستشان دارد، به خاطر بیاورد. این گسست عاطفی، برای خانواده و بیمار یک تجربه عمیقا تلخ و گاهی غیرقابل تحمل است. سال ها دلیل دقیق این اختلال در حافظه اجتماعی ناشناخته باقی مانده بود و پژوهشگران تنها گمانه زنی هایی درباره آن داشتند.
اما اکنون یک یافته علمی بزرگ، نه تنها دلیل این فراموشی را روشن کرده، بلکه دریچه ای تازه برای پیشگیری از آلزایمر، با استفاده از داروهایی که همین حالا در دسترس هستند، پیش روی محققان قرار داده است. این پژوهش مسیر تازه ای درک سازوکارهای مغزی و درمان های آینده را ترسیم می کند.
کشف علت اصلی فراموشی چهره در بیماران مبتلا به آلزایمر
برای سال ها تصور می شد زوال حافظه در آلزایمر عمدتا ناشی از تخریب نورون ها یا تجمع پروتئین های سمی در مغز است. اما پژوهش تازه دانشگاه ویرجینیا نشان می دهد یکی از دلایل مهم از دست رفتن توانایی شناسایی چهره، تخریب ساختاری در لایه های پشتیبانی کننده نورون ها است.
این ساختارها نقش بسیار مهمی در پایدار نگه داشتن شبکه حافظه دارند و زمانی که آسیب ببینند، مغز نمی تواند ارتباطات مربوط به شناخت چهره و نام را نگه دارد. فهم این مکانیسم می تواند نقطه آغاز نسل تازه ای از درمان ها باشد که نه تنها حافظه اجتماعی، بلکه دیگر توانایی های شناختی را نیز هدف قرار می دهند.
پژوهشگران دریافته اند دلیل اصلی این پدیده تخریب ساختارهای مولکولی ظریفی به نام «شبکه های پرینورونی» است. این شبکه ها مانند داربست های پیچیده ای نیروهای پایه ای نورون ها را ثابت نگه می دارند و ارتباطات آن ها را تقویت می کنند.
با تضعیف این داربست های طبیعی، توانایی مغز برای ذخیره و بازیابی خاطرات، به ویژه خاطرات اجتماعی مانند چهره افراد، کاهش می یابد. یافته ها نشان می دهد فرایند تخریب این شبکه ها، می تواند قبل از شدت گرفتن علائم، شروع شود.
اهمیت شبکه های پرینورونی و نقش آنها در تثبیت خاطرات
برای درک بهتر این روند لازم است توضیح داده شود که شبکه های پرینورونی در مغز، تنها یک لایه محافظ ساده نیستند. این شبکه ها در عین ظرافت، ساختاری پیچیده دارند که نورون ها را احاطه می کند و باعث می شود اطلاعات بین سلول های عصبی به شکل پایدار منتقل شود.
اگر این شبکه ها آسیب ببینند، ارتباطات بین سیناپس ها سست می شود و مغز توانایی خود را در نگهداری اطلاعات بلند مدت از دست می دهد. به همین دلیل، نخستین خاطراتی که فرسوده می شوند خاطرات مربوط به انسان ها و روابط اجتماعی هستند.
پژوهشگران در آزمایش ها روی موش ها دریافتند حفظ این شبکه ها در دوران اولیه زندگی، توانایی آن ها در یادآوری تجربیات و تعاملات اجتماعی را به طور قابل توجهی تقویت می کند. این موضوع ثابت می کند که شبکه های پرینورونی نه تنها یک ساختار حمایتی، بلکه یک بخش مهم از سیستم حافظه هستند و حفاظت از آن ها می تواند روند پیشرفت آلزایمر را کند کند.
نقش آنزیم های MMP در تخریب ساختارهای مغزی و راهکارهای جلوگیری از آن
پیش از آنکه به نتایج درمانی برسیم، لازم است به نقش آنزیم های MMP اشاره شود؛ گروهی از آنزیم ها که وظیفه تجزیه مولکول های بیرون سلولی را بر عهده دارند. در شرایط طبیعی، این آنزیم ها برای بازسازی بافت ضروری هستند، اما در آلزایمر فعالیت بیش از حد آن ها موجب تخریب شبکه های پرینورونی می شود.
افزایش فعالیت آنزیم های MMP، داربست عصبی را تضعیف می کند و این امر به مرور زمان باعث افت عملکرد حافظه و قدرت شناخت چهره می شود.
نکته امیدبخش اینجاست که پژوهشگران اعلام کرده اند داروهایی برای مهار این آنزیم ها همین حالا وجود دارد. این داروها که «مهارکننده های MMP» نام دارند، در حال حاضر برای سرطان و آرتریت مورد آزمایش قرار می گیرند و استفاده از آن ها در مدل های حیوانی نتایج موفقی داشته است.
هنگامی که این داروها به صورت پیشگیرانه به موش ها داده شد، توانایی آن ها در یادآوری تعاملات اجتماعی بهتر از گذشته بود. این نتیجه به معنی وجود یک مسیر درمانی جدید و قابل دسترس است که شاید بتواند در آینده نزدیک از زوال حافظه جلوگیری کند.
اهمیت این یافته برای درمان های آینده و نقش مستقل آن از پاتولوژی آمیلویید
یکی از بخش های مهم پژوهش این است که این آسیب کاملا مستقل از تجمع پروتئین آمیلویید رخ می دهد.
این موضوع نگاه سنتی به آلزایمر را که سال ها بر نقش پلاک های آمیلویید متمرکز بود، به چالش می کشد و بیان می کند ممکن است علت های مهم تری در پس زوال حافظه وجود داشته باشد.
این کشف راه را برای درمان هایی باز می کند که به جای مبارزه با تجمع پروتئین، ساختارهای پشتیبان حافظه را حفظ کنند؛ ساختارهایی که بنیاد حافظه انسانی بر آن ها استوار است.
هارالد سونتهایمر، نویسنده اصلی مطالعه، این کشف را «هدف درمانی کاملا جدید» می داند و تاکید می کند که حفظ شبکه های پرینورونی می تواند کیفیت حافظه اجتماعی را حتی در مراحل اولیه بیماری تغییر دهد. پژوهش نشان می دهد با تمرکز بر ساختارهای پشتیبان، ممکن است بتوان روند زوال حافظه را به تأخیر انداخت یا حتی مانع آن شد.
امید تازه برای میلیون ها بیمار مبتلا به آلزایمر
پیش از نتیجه گیری باید اشاره شود که این پژوهش تنها اولین گام از یک مسیر درمانی طولانی است. هنوز لازم است آزمایش های انسانی، دوز مناسب، عوارض احتمالی و اثرات دراز مدت بررسی شود. با این حال برای ۵۵ میلیون نفری که در سراسر جهان با آلزایمر زندگی می کنند، این یافته یک روزنه امید واقعی است.
امیدی که بر پایه دانش جدیدی از عملکرد مغز و سازوکارهای مولکولی ایجاد شده و می تواند آینده درمان آلزایمر را دگرگون کند.
چونسالی یکی از نویسندگان پژوهش می گوید این یافته نه تنها راهی برای درمان، بلکه احتمالی برای پیشگیری ارائه می دهد و همین نکته اهمیت آن را دوچندان می کند.
نتیجه گیری
درک علت فراموشی چهره عزیزان، یکی از مهم ترین پیشرفت ها در شناخت آلزایمر طی سال های اخیر است. کشف نقش شبکه های پرینورونی، نگاه جدیدی به سازوکارهای حافظه ارائه می دهد و نشان می دهد شاید بتوان با داروهای موجود از آسیب آن ها جلوگیری کرد.
این پژوهش اثبات می کند که پیشگیری از آلزایمر، با تکیه بر ساختارهای بنیادین مغز، ممکن است به واقعیت نزدیک تر شود. یافته ها مسیر تازه ای برای درمان، امید برای بیماران و چشم اندازی روشن برای تحقیقات آینده ایجاد می کند.
جزئیات کامل این تحقیق در نشریه Alzheimer’s and Dementia منتشر شده است.
بدون نظر! اولین نفر باشید