فلج اطفال، یکی از بیماری‌های ویروسی با تاریخچه طولانی و اثرات مخرب بر کودکان، همچنان در برخی مناطق جهان به عنوان یک تهدید بهداشتی وجود دارد. با وجود پیشرفت‌های جهانی در ریشه‌کنی این بیماری، حضور ویروس وحشی در کشورهای همسایه ایران، اهمیت تداوم برنامه‌های واکسیناسیون و نظارت محیطی را بیش از پیش نمایان می‌کند. این مقاله به بررسی وضعیت جهانی و منطقه‌ای فلج اطفال، چالش‌های باقی‌مانده و اقدامات ایران برای جلوگیری از ورود ویروس می‌پردازد.
فلج اطفال و اهمیت ریشه کنی
فلج اطفال (پولیومیلیت) یک بیماری ویروسی است که عمدتاً کودکان زیر پنج سال را درگیر می‌کند و از طریق مسیر مدفوع-دهان منتقل می‌شود. این بیماری می‌تواند موجب فلج دائم و حتی مرگ شود. سازمان جهانی بهداشت (WHO) از سال ۱۹۸۸ تلاش گسترده‌ای برای ریشه‌کنی فلج اطفال آغاز کرده است و این برنامه یکی از طولانی‌ترین و گسترده‌ترین ابتکارات بهداشت عمومی در تاریخ بشر محسوب می‌شود.
هر سال در روز ۲۴ اکتبر، روز جهانی فلج اطفال برگزار می‌شود تا تعهد جهانی برای پایان دادن به این بیماری یادآوری شود و منابع لازم برای گام‌های نهایی تأمین گردد. هدف نهایی این تلاش‌ها، ایجاد جهانی عاری از ویروس وحشی فلج اطفال است.
پیشرفت جهانی از ۱۹۸۸ تا ۲۰۲۵
در طول سه دهه گذشته، موارد ابتلا به فلج اطفال ناشی از ویروس وحشی بیش از ۹۹ درصد کاهش یافته است. ویروس فلج اطفال شامل سه نوع اصلی است: نوع ۱، نوع ۲ و نوع ۳. دو نوع ۲ و ۳ در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۹ به طور رسمی ریشه‌کن شده‌اند. در حال حاضر تنها ویروس وحشی نوع ۱ در دو کشور افغانستان و پاکستان به صورت بومی گردش دارد.
به لطف برنامه جهانی واکسیناسیون، بیش از ۲۰ میلیون کودک از خطر فلج دائم نجات یافته و حدود ۱.۵ میلیون مرگ پیشگیری شده است. مناطق آمریکا، اروپا، غرب اقیانوس آرام، جنوب شرق آسیا و آفریقا به طور رسمی عاری از ویروس وحشی اعلام شده‌اند. این دستاوردها نشان‌دهنده اثرگذاری برنامه‌های واکسیناسیون گسترده و پایش دقیق است.
چالش های باقی مانده در مسیر ریشه کنی
مرحله نهایی ریشه‌کنی فلج اطفال با چالش‌های خاصی همراه است. برخی از این چالش‌ها عبارت‌اند از:
- ناامنی و درگیری‌های منطقه‌ای که دسترسی به کودکان و اجرای کمپین‌های واکسیناسیون را دشوار می‌کند.
- کاهش منابع مالی که توان اجرای برنامه‌های گسترده واکسیناسیون را محدود می‌کند.
- شیوع ویروس‌های مشتق از واکسن در مناطقی با پوشش ایمن‌سازی پایین، که می‌تواند منجر به طغیان‌های جدید شود.
- خستگی سیستم‌های بهداشتی پس از دهه‌ها فعالیت مداوم، که می‌تواند کیفیت پایش و پاسخ سریع به موارد مشکوک را کاهش دهد.
این چالش‌ها ضرورت تدوین استراتژی‌های نوین و هوشمندانه برای اطمینان از ادامه مسیر ریشه‌کنی را بیش از پیش نشان می‌دهد.
استراتژی جهانی ۲۰۲۲–۲۰۲۶
سازمان جهانی بهداشت برای مقابله با چالش‌های باقی‌مانده، برنامه‌ای جدید تدوین کرده است که اهداف اصلی آن شامل پایان دادن به انتقال ویروس وحشی نوع ۱ و کنترل طغیان‌های ویروس مشتق از واکسن است. این برنامه بر چند محور کلیدی تمرکز دارد:
- افزایش پوشش واکسیناسیون در تمام مناطق، حتی دورافتاده‌ترین نقاط.
- استفاده از واکسن خوراکی جدید با ایمنی بالاتر و اثر بخشی بیشتر.
- تقویت نظام پایش محیطی از طریق نمونه‌گیری منظم از فاضلاب و محیط‌های پرخطر.
- واکنش سریع به هرگونه مورد مشکوک یا طغیان جدید، برای جلوگیری از گسترش ویروس.
این رویکرد ترکیبی از اقدامات پیشگیرانه، واکنش سریع و نوآوری در واکسیناسیون، کلید موفقیت در مرحله پایانی ریشه‌کنی فلج اطفال است.
وضعیت منطقه مدیترانه شرقی
منطقه مدیترانه شرقی، شامل کشورهای خاورمیانه، یکی از مناطق حساس در مسیر ریشه‌کنی فلج اطفال است. افغانستان و پاکستان تنها کشورهای باقی‌مانده با ویروس وحشی فعال هستند و سایر کشورهای منطقه، از جمله ایران، مصر، عربستان سعودی و اردن، وضعیت بدون پولیو را حفظ کرده‌اند.
این کشورها با اجرای برنامه‌های پایش محیطی و واکسیناسیون گسترده، توانسته‌اند از ورود مجدد ویروس جلوگیری کنند. همکاری منطقه‌ای و تبادل اطلاعات، نقش مهمی در کنترل ویروس در مرزهای مشترک دارد.
وضعیت جمهوری اسلامی ایران
ایران از سال ۲۰۰۱ به عنوان کشور عاری از ویروس وحشی فلج اطفال شناخته می‌شود. این موفقیت نتیجه اجرای برنامه‌های منظم واکسیناسیون و اقدامات نظارتی گسترده است:
- پوشش ایمن‌سازی بالای ۹۵ درصد در کل کشور.
- واکسیناسیون تکمیلی مرزی برای جلوگیری از ورود ویروس از کشورهای همسایه.
- نظام مراقبت فلج شل حاد با پایش منظم و پاسخ سریع به موارد مشکوک.
- پایش محیطی منظم فاضلاب برای شناسایی ویروس در محیط قبل از بروز بیماری.
این اقدامات موجب شده است ایران به رغم همجواری با مناطق آندمیک، از ورود مجدد ویروس جلوگیری کند و سطح ایمنی جمعیت حفظ شود.
نتیجه گیری
ریشه‌کنی فلج اطفال یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای بهداشت عمومی در قرن حاضر است. با وجود پیشرفت چشمگیر، مرحله پایانی ریشه‌کنی نیازمند پایداری مالی، تعهد سیاسی، مشارکت اجتماعی و حفظ ظرفیت‌های نظارتی است. ایران و دیگر کشورهای منطقه با تقویت نظام‌های ایمن‌سازی، پایش محیطی و واکنش سریع به هر مورد مشکوک، می‌توانند نقش مهمی در تحقق هدف جهانی «عاری از فلج اطفال» ایفا کنند.
حفظ توجه به برنامه‌های واکسیناسیون، آموزش عمومی و همکاری بین‌المللی، کلید جلوگیری از بازگشت فلج اطفال و تضمین سلامت نسل‌های آینده است.
بدون نظر! اولین نفر باشید